Jak radzić sobie z dużą ilością przepisów w ochronie środowiska?

Liczne obowiązki, jakim powinni sprostać przedsiębiorcy, mnogość przepisów prawnych oraz ich dynamiczne zmiany powodują niepewność i przysparzają zmartwień osobom prowadzącym własny biznes czy pracującym na etacie. Ochrona środowiska to wycinek działalności całego przedsiębiorstwa, jednak jest ona bardzo ważna. Szczególnie istotna jest dla przedsiębiorstw produkujących wyroby, do powstania których zużywane są duże ilości energii, stosowane są szkodliwe substancje, emitowane są zanieczyszczenia do powietrza lub odprowadzane są duże ilości ścieków.

Pracownicy działów ochrony środowiska nie mają łatwego zadania, szczególnie w pierwszym kwartale – muszą przygotować wiele danych za poprzedni rok, by móc się z nich sprawozdać. Dochodzi jeszcze bieżąca ewidencja, np. odpadowa, samodzielnie przygotowywane wnioski o wydanie decyzji dotyczących działalności przedsiębiorstwa oraz inne wymagania. Pracownicy działów ochrony środowiska muszą być na bieżąco z aktualnie obowiązującymi przepisami prawnymi, a nawet orientować się w tym, co za jakiś czas będzie miało wpływ na działalność przedsiębiorstwa.

Ile jest zmian prawnych i jakie są przewidywania?

Każdy z nas chce, by prawo było napisane krótko i zrozumiale. Niestety na obszerność i zawiłość polskich aktów prawnych wpływ ma kilka czynników, takich jak:

• niejasność i przestarzałość polskiego prawa, np. Kodeks pracy jest z 1974 r., a Kodeks cywilny z 1964 r.;
• wpływ przepisów unijnych, do których dostosowujemy polskie prawo czy przyjmujemy je wprost, bez możliwości modyfikacji;
• dynamicznie zmieniająca się rzeczywistość na świecie, np. epidemia COVID-19 lub konflikty zbrojne, co ma istotny wpływ na bezpieczeństwo energetyczne państw, kryzys finansowy oraz rosnącą inflację.

Wiele z wstrzymanych wcześniej prac legislacyjnych zostało dokończonych. Przykładowo ogłoszenie nowych planów gospodarowania wodami na obszarze dorzecza zostało przesunięte dwukrotnie, a ostatecznie ukazały się one w 2023 r. (tylko Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Dniestru był ogłoszony w 2022 r.). Przesunięcie to było spowodowane trudnościami w zbieraniu danych oraz przeprowadzeniu konsultacji tych dokumentów podczas lockdownu.

W 2023 r. liczba ogłoszonych aktów prawnych była najwyższa od 2019 r., było ich o 4% więcej niż w 2022 r.

Jakie przepisy w ochronie środowiska były nowelizowane najczęściej?

Ochrona środowiska ujęta w najbardziej typowy sposób dla przedsiębiorcy dotyczy przede wszystkim odpadów (w tym odpadów komunalnych, opakowaniowych, wydobywczych, zużytych produktów: sprzętu elektrycznego i elektronicznego, olejów oraz preparatów smarowych, baterii i akumulatorów, opon, pojazdów, produktów z tworzyw sztucznych), emisji do powietrza, wody oraz ścieków, systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych, substancji zubożających warstwę ozonową i niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych, substancji chemicznych oraz ich mieszanin, systemu zarządzania gazami cieplarnianymi, oddziaływania inwestycji na środowisko, szkód w środowisku, a także opłat środowiskowych i produktowych.

Ustawy związane z powyższymi kategoriami, które w 2023 r. najczęściej były zmieniane:

• ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko: 10 razy;
• ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska: 8 razy;
• ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne: 7 razy;
• ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach: 6 razy.

Czy zmian w prawie z zakresu ochrony środowiska będzie mniej?

Wiele przesłanek wskazuje na to, że zmian prawnych z dziedziny ochrony środowiska będzie więcej. Ważną rolę odegra tu sytuacja polityczna w Europie oraz to, jak poradzimy sobie z wyzwaniami gospodarczymi.

W Polsce ważnym czynnikiem wpływającym na zmiany prawne w ochronie środowiska będzie implementacja unijnych przepisów z zakresu gospodarki odpadami w celu dostosowania systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta do wymagań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy. Unia Europejska (UE) coraz częściej zamiast dyrektyw, które muszą być wdrożone do przepisów krajowych, stosuje rozporządzenia, które obowiązują wprost w każdym kraju członkowskim. Ważne jest więc śledzenie przepisów nie tylko krajowych, ale też unijnych.

Inne spodziewane zmiany legislacyjne z dziedziny ochrony środowiska są związane z realizacją przez Polskę Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększenia Odporności (KPO), która wymusza zmianę wielu przepisów prawnych (niektóre są już wprowadzone), również tych dotyczących ochrony środowiska, m.in. w zakresie:

• wykorzystania "zielonych" rozwiązań przy zakupie maszyn, urządzeń lub technologii (poprawiających sprawność energetyczną, redukujących emisję gazów cieplarnianych, promujących transformację niskoemisyjną);
• technologii oraz innowacji środowiskowych;
  • wsparcie ulgą podatkową nowoczesnych przedsiębiorców automatyzujących i cyfryzujących swoją działalność,
  • utworzenie dedykowanej platformy dla surowców wtórnych,
  • wdrożenie cyfrowych rozwiązań chroniących środowisko naturalne, z czego wynika potrzeba wprowadzenia w życie nowej Polityki Przemysłowej Polski, realizującej założenia polityki przemysłowej UE oraz wymogów polskiej gospodarki,
  • opracowanie i przyjęcie programu rozwoju bezzałogowych statków powietrznych (BSP) do systemu transportu miejskiego, ochrony środowiska naturalnego oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego, m.in. przez określenie zadań wdrażających infrastrukturę umożliwiającą koordynację zaawansowanych lotów, testowanie i wdrażanie transportu BSP;
• ułatwienia transformacji przedsiębiorstw w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) przez wcielenie w życie regulacji unijnych (Circular Economy Action Plan) oraz realizację polskich inwestycji służących wdrożeniu działań przewidzianych w ramach Mapy drogowej transformacji w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego:
  • wprowadzenie zasad GOZ pozwalających na zmniejszenie oddziaływania przedsiębiorstw na środowisko,
  • zwiększenie wykorzystania materiałów przeznaczonych do użytku domowego w obiegu zamkniętym,
  • wsparcie działań badawczo-rozwojowych (B+R) związanych z tworzeniem rynku surowców wtórnych, inwestycje infrastrukturalne B+R służące do opracowania technologii w zakresie wykorzystania odpadów jako surowców wtórnych, technologii środowiskowych związanych z gospodarką cyrkulacyjną;
  • wsparcie kluczowych procesów, np. projektowanie dla recyklingu, wydłużanie życia produktów oraz obniżanie negatywnego oddziaływania na środowisko na każdym etapie cyklu życia produktu,
  • opracowanie i wdrożenie zasobooszczędnych i efektywnych energetycznie technologii recyklingu;
• czystego powietrza – większe wsparcie efektywności energetycznej w różnych sektorach gospodarki oraz wprowadzenie odpowiednich mechanizmów wsparcia, służące poprawie jakości powietrza i zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych przez:
  • nowelizację ustaw związanych m.in. z efektywnością energetyczną, budownictwem mieszkaniowym, termomodernizacją i modernizacją, odnawialnymi źródłami energii (OZE) oraz promowaniem energii elektrycznej,
  • stworzenie Centralnego Rejestru Oszczędności Energii Finalnej, by oszczędzać energię środkami alternatywnymi,
  • reformę systemu finansowania mieszkalnictwa w celu zwiększenia efektywności energetycznej budynków mieszkalnych,
  • realizację zadań określonych w Aktualizacji Krajowego Programu Ochrony Powietrza,
  • wprowadzenie usprawnień w programie priorytetowym Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) – Czyste Powietrze, mających na celu rozszerzenie katalogu beneficjentów,
  • opracowanie systemu wspierania inwestycyjnych projektów uwzględniających budowę instalacji termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem energii w wysokosprawnej kogeneracji,
  • stworzenie warunków do efektywnego wykorzystania lokalnych zasobów energetycznych, w tym ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych;
• poprawy warunków dla rozwoju technologii wodorowych oraz innych paliw alternatywnych poprzez:
  • przygotowanie i przyjęcie Polskiej Strategii Wodorowej do roku 2030 z perspektywą do roku 2040,
  • opracowanie legislacyjnego pakietu wodorowego, w ramach którego zmienionych zostanie wiele aktów prawnych, a także ukażą się nowe, np. ustawa – Prawo wodorowe, by usunąć bariery rozwoju rynku wodoru,
  • zawarcie porozumienia na rzecz budowy gospodarki wodorowej oraz utworzenie Centrum Technologii Wodorowych,
  • uruchomienie programów wspierających badania i rozwój w dziedzinie technologii wodorowych, dzięki którym powstaną w Polsce doliny wodorowe,
  • uruchomienie przez NFOŚiGW programów wspierających rozwój gospodarki wodorowej,
  • przygotowanie przepisów prawnych, umożliwiających wytwarzanie biometanu, jego wtłaczanie do sieci oraz wykorzystanie w transporcie, opracowanie pakietu biometanowego;
• rozwoju technologii wodorowych i paliw alternatywnych;
• poprawy warunków dla rozwoju OZE;
• rozwoju sieci przesyłowych, inteligentnej infrastruktury elektroenergetycznej;
• wsparcia dla wielkoskalowych inwestycji w odnawialne źródła energii;
• instalacji OZE realizowanych przez społeczności energetyczne;
• adaptacji do zmian klimatu oraz ograniczenia degradacji środowiska dzięki:
  • zmniejszaniu wpływu na środowisko wielkoobszarowych terenów zdegradowanych,
  • skoordynowanej neutralizacji zagrożeń znajdujących się w polskich obszarach morskich,
  • rozwojowi systemów oczyszczania ścieków oraz zaopatrzenia w wodę poza aglomeracjami,
  • zwiększeniu odporności miast oraz ich obszarów funkcjonalnych na zmiany klimatu.

Pod koniec grudnia 2023 r. Polska otrzymała 5 mld EUR zaliczki z programu RePowerEU, przeznaczonego na inwestycje w zielone technologie oraz odchodzenie od paliw kopalnych. Wcześniej Rada Unii Europejskiej, na wniosek strony polskiej, zmieniła decyzję wykonawczą w sprawie zatwierdzenia oceny planu odbudowy i zwiększania odporności Polski.

Środki z programu RePowerEU związane są z nowymi inwestycjami oraz reformami, które dotyczą:

• usprawnienia procesu wydawania pozwoleń dotyczących odnawialnych źródeł energii;
• wprowadzenia rozwiązań regulacyjnych odnośnie rozwoju i taryfowania sieci dystrybucyjnych w celu szybszej integracji OZE;
• usunięcia barier utrudniających przyłączanie OZE do sieci elektroenergetycznych;
• podjęcia działań zwiększających efektywność energetyczną oraz przyspieszających stopniowe wycofywanie paliw kopalnych z ogrzewania domów, co przyczyni się do zmniejszenia ubóstwa energetycznego;
• rozwoju umiejętności potrzebnych w kontekście zielonej transformacji, w drodze zmiany kluczowych sektorowych ram kwalifikacji;
• analizy barier prawnych, organizacyjnych i administracyjnych dla społeczności energetycznych, mającej na celu ułatwienie ich rozwoju;
• planu działania na rzecz zrównoważonego transportu.

Program REPowerEU przewiduje również inwestycje przyczyniające się do wdrażania odnawialnych źródeł energii, w tym:

• powstanie Funduszu Morskiej Energetyki Wiatrowej;
• wsparcie dla systemów magazynowania energii;
• inwestycje w unowocześnienie sieci elektroenergetycznych przez budowę czy modernizację sieci dystrybucyjnych na obszarach wiejskich;
• wsparcie dla sektora transformacji energetycznej za pośrednictwem Funduszu Wsparcia Energetyki;
• wsparcie instytucji realizujących inwestycje i reformy REPowerEU;
• budowę infrastruktury gazu ziemnego, która przyczyni się do poprawy infrastruktury energetycznej oraz ułatwi zaspokojenie najpilniejszych potrzeb odnośnie bezpieczeństwa dostaw.

Źródło: https://www.gov.pl/web/planodbudowy/o-kpo/

Jak ogarnąć dynamicznie zmieniające się prawo o ochronie środowiska?

Sposobów na nadążanie za zmianami prawnymi w ochronie środowiska jest kilka. Można np. samodzielnie przeglądać Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie i EUR-Lex lub szukać informacji bezpośrednio w Google. Jest to zadanie czasochłonne i w praktyce bardzo trudne do wykonania, jeśli poza śledzeniem zmian prawnych trzeba prowadzić bieżące prace działu ochrony środowiska. Można skorzystać z usług firm świadczących tego typu usługi outsourcingowe czy co-sourcingowe.

Można również wykupić dostęp do specjalistycznego oprogramowania, np. do serwisu Atmowiedza i mieć wszystkie aktualności, zmiany prawne oraz projekty przepisów z zakresu ochrony środowiska w jednym miejscu i zawsze pod ręką. Do końca sierpnia 2026 r. będzie realizowany KPO (a nawet przez kolejne 30 lat), do tego czasu polskie prawo na pewno będzie się dynamicznie zmieniać. W serwisie Atmowiedza śledzimy zmiany prawne pod kątem ochrony środowiska na bieżąco, a także wyjaśniamy zawiłości projektowanych przepisów, ponieważ w trakcie procesu legislacyjnego projekt często ulega dużym zmianom. Ostatecznie uchwalone ustawy i ogłoszone akty wykonawcze oraz przepisy unijne z dziedziny ochrony środowiska opisujemy zrozumiałym językiem w fiszkach prawnych.