Wpływ działalności człowieka na środowisko wymusił stworzenie instrumentów finansowych, których celem jest motywowanie przedsiębiorców do zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska oraz ograniczenia emisji zanieczyszczeń. Z drugiej strony środki pozyskane przy pomocy instrumentów finansowych pozwalają uruchomić mechanizmy naprawcze, służące m.in. współfinansowaniu celów prośrodowiskowych, a zarazem prospołecznych, takich jak wsparcie finansowe modernizacji sektora przemysłu, rozwój technologii niskoemisyjnych, walka z zanieczyszczeniem powietrza, zmianami klimatycznymi oraz wiele innych.
Opłaty środowiskowe należą właśnie do tego typu instrumentów finansowo-prawnych. Choć na przełomie ostatnich kilkunastu lat sposób ich naliczania i uiszczania ewoluował, to zamysł funkcjonowania opłat za korzystanie ze środowiska pozostaje niezmienny. Z koniecznością uiszczania opłat środowiskowych liczyć muszą się podmioty korzystające ze środowiska, których działalność związana jest ze składowaniem odpadów, emisją substancji do powietrza lub korzystaniem z zasobów wodnych (w zakresie przekraczającym granice zwykłego korzystania z wód).
Opłaty środowiskowe, ponoszone za substancje wprowadzane do powietrza, składowanie odpadów, pobór wód oraz wprowadzanie ścieków do środowiska, charakteryzowała od kilku lat pewna spójność i cykliczność. Raz do roku, tj. do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, podmioty korzystające ze środowiska były zobowiązane do przedkładania wykazów właściwemu marszałkowi województwa i wnoszenia opłat na rachunek urzędu marszałkowskiego.
Wzory wykazów zawierających informacje i dane o zakresie korzystania ze środowiska oraz wysokości należnych opłat środowiskowych określa rozporządzenie. Do końca 2017 r. warunki oraz sposób naliczania opłat środowiskowych przez podmioty, w szczególności za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza, pobór wód oraz wprowadzanie ścieków do wód czy do ziemi, a także za składowanie odpadów, precyzowały przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska oraz akty wykonawcze do tej ustawy.
Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne, która weszła w życie 1 stycznia 2018 r., wprowadziła szereg zmian m.in. w zakresie opłat za pobór wód i odprowadzanie ścieków do środowiska. Powołane zostało również Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie (PGW WP).
Od 1 stycznia 2018 r. obowiązek ponoszenia opłat środowiskowych do 31 marca za poprzedni rok kalendarzowy, wynikających z ustawy - Prawo ochrony środowiska, dotyczy wyłącznie opłat z tytułu składowania odpadów oraz wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza, a także opłat za przydzielone uprawnienia, a od 24 sierpnia 2019 r. za wydane uprawnienia do emisji w unijnym systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Dotychczasowy obowiązek ponoszenia opłat za pobór wód powierzchniowych i podziemnych oraz wprowadzanie ścieków do wód czy do ziemi regulują obecnie przepisy ustawy - Prawo wodne. Należy mieć na uwadze, że wg ustawy - Prawo wodne, wody opadowe i roztopowe nie są już zdefiniowane jako ścieki, niemniej jednak ponosi się opłaty za wprowadzanie ich do wód.
Ustawa - Prawo wodne definiuje powyższe formy korzystania ze środowiska jako usługi wodne. Przepisy ustawy - Prawo wodne precyzują również dodatkowe formy korzystania ze środowiska objęte obowiązkiem opłatowym i określone mianem usług wodnych. Zaliczyć do nich możemy m.in. opłatę za zmniejszenie naturalnej retencji, w przypadku której organem właściwym do jej ustalania jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta i wnosi się ją na rachunek bankowy urzędu gminy czy miasta. Pozostałe opłaty za usługi wodne ustalane są przez PGW WP i wnosi się je na ich rachunek bankowy.
Opłaty za usługi wodne, o których mowa w art. 268 i 269 ustawy - Prawo wodne, składają się (z pewnymi wyjątkami) z opłaty stałej i zmiennej. Okresem rozliczeniowym jest kwartał.
Opłaty stałe wyliczane są na podstawie maksymalnych, dopuszczalnych parametrów określonych w ramach pozwolenia wodnoprawnego lub pozwolenia zintegrowanego. Podmiot zobowiązany do ich uiszczania wnosi opłatę na rachunek bankowy Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie w czterech równych ratach kwartalnych, nie później niż do końca miesiąca następującego po upływie każdego kwartału. Wysokość opłaty zmiennej wynika z faktycznego ilościowego i jakościowego wykorzystania zasobów środowiska.
Zasadniczą zmianą w systemie rozliczania i uiszczania opłat za usługi wodne jest to, że ustalanie należności aktualnie leży po stronie PGW WP. Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie, na podstawie pozyskanych danych, dokonuje wyliczenia opłaty stałej i zmiennej, następnie informuje o ich wysokościach podmioty. W przypadku opłaty zmiennej, podmiot zobowiązany jest do wniesienia należności na rachunek bankowy PGW WP w terminie 14 dni od dnia, w którym doręczono mu informację o jej wysokości.
Jeśli podmiot ma zastrzeżenia do wysokości opłaty wyliczonej przez Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie albo przez wójta, burmistrza czy prezydent miasta może w ciągu 14 dni złożyć reklamację. Złożenie reklamacji nie zwalnia jednak podmiotów z obowiązku uiszczenia wyliczonych opłat za usługi wodne w terminie. Reklamacja przysługuje tylko raz w okresie rozliczeniowym.
W nadążaniu za zmieniającymi się przepisami odnośnie opłat za korzystanie ze środowiska pomocne może być specjalistyczne oprogramowanie. Serwis prawny Ekowiedza zawiera aktualne informacje z zakresu ochrony środowiska usprawniając terminową realizację obowiązków środowiskowych oraz planowanie z odpowiednim wyprzedzeniem zmian organizacyjnych lub inwestycyjnych.
Autor: Magdalena Harczuk